Gebruik metaforen, maar pas op voor de ‘dead metaphor’

Dit artikel van Marieke verscheen ook op Intermediar.

Wil je een enthousiaste tekst schrijven over een saai onderwerp? Of wil je iets ingewikkelds graag op een heldere manier op papier zetten? Dan is de metafoor je beste vriend. Een metafoor is namelijk een ontzettend handig stijlmiddel. Het helpt om je teksten begrijpelijker, maar ook aantrekkelijker te maken voor lezers. Als klap op de vuurpijl wordt je tekst er ook nog overtuigender van.

Wat is precies het nut van een metafoor?

1. Een metafoor maakt duidelijker

Niet-tastbare en vaak ingewikkelde zaken zoals relaties, processen en ziektes zijn soms lastig te omschrijven. Omdat we voor sommige dingen simpelweg geen taal kunnen vinden, zeggen we bijvoorbeeld maar dat we ‘vlinders in onze buik hebben’. In dit soort situaties kan een metafoor dus helpen om begrijpelijker te maken wat je bedoelt. Neem bijvoorbeeld:

Ik heb ontzettende hoofdpijn.

versus

Het voelt alsof er in mijn hoofd een bankschroef zit die steeds verder wordt aangedraaid.

2. Een metafoor maakt aantrekkelijker

Soms weet je juist precies hoe je iets duidelijk kunt omschrijven, maar vind je dit eigenlijk wat te saai. Ook dan kun je een metafoor gebruiken om je verhaal beeldender en levendiger te maken. Bijvoorbeeld:

Hij is heel erg groot en sterk.

versus

Hij is een beer van een kerel.

Overtuigen met een metafoor

Een metafoor maakt je tekst dus begrijpelijk en aantrekkelijk. Maar ook de overtuigingskracht van je tekst wordt groter door het gebruik van metaforen. Hoe dan?

Dat is makkelijk uit te leggen aan de hand van… een metafoor. Het lezen van de juiste metafoor kun je namelijk vergelijken met het oplossen van een puzzel. Een metafoor stelt jouw lezers voor een taak: achterhalen wat de precieze boodschap van je tekst is. Als je lezer erin slaagt deze puzzel op te lossen, geeft dat hem of haar een fijn gevoel. Dit (onbewuste) gevoel zorgt er op zijn beurt weer voor dat men het lezen van jouw tekst als positief ervaart, wat dan weer bijdraagt aan je overtuigingskracht.

Onopzettelijke versus opzettelijke metaforen

Om overtuigender te schrijven moet je dus alleen af en toe een metafoor in je tekst verwerken? Nou, bíjna. Niet elke metafoor werkt namelijk even overtuigend. Houd bij het schrijven dan ook goed in de gaten welke van de volgende twee metaforen je gebruikt.

Een onopzettelijke metafoor zou je kunnen vergelijken met een cliché. Deze metafoor zie je al van kilometers afstand aankomen, en het kost je geen moeite om te begrijpen wat iemand ermee bedoelt. Bijvoorbeeld: het lijkt hier wel een zwijnenstal.

Een opzettelijke metafoor daarentegen zet je wél aan het denken. Het is nieuw, je hebt het nog niet eerder gehoord en je moet even de tijd nemen om te ontdekken wat de schrijver nu precies bedoelt. Bijvoorbeeld: hij beweegt zich door de organisatie als een tropische vogel.

Omdat onopzettelijke metaforen zo cliché zijn, vereisen ze geen tot weinig inspanning van je brein. Er hoeft geen puzzel te worden opgelost, omdat lezers direct snappen wat je met de metafoor bedoelt. Onopzettelijke metaforen veroorzaken dus geen trigger. Ze helpen en overtuigen je lezers niet. Deze metaforen worden daarom ook wel ‘dead metaphors’ genoemd.

Opzettelijke – en dus opvallende – metaforen worden juist wél bewust verwerkt door het brein. Deze metaforische puzzeltjes vereisen meer aandacht dan de rest van je tekst. Opzettelijke metaforen vallen dus op en zetten je lezer op een fijne manier aan het denken.

De perfecte metafoor voor je lezer

Wil je dus nog meer overtuigen in je tekst? Probeer dan eens een opzettelijke metafoor te gebruiken in je tekst. Een laatste tip: zorg er wel voor dat je opzettelijke metafoor geen al te ingewikkelde hersenkraker wordt. Als het de lezer namelijk niet lukt om jouw metaforische puzzel op te lossen, kan dit een frustrerende ervaring zijn. En dat heeft dan juist weer een negatief effect op de overtuigingskracht van je tekst.